Беларуская кухня устойліва захоўвае нацыянальныя традыцыі. З глыбіні стагоддзяў да нашых дзён дайшлі шматлікія самабытныя стравы. Шырока вядомыя далёка за межамі Беларусі дранікі, пячысты, халаднік, зацірка, мачанка, жур...

Асабліва папулярна ў беларусаў бульба, якую называюць у народзе «другім хлебам». Яна з'яўляецца абавязковым атрыбутам беларускага нацыянальнага стала. З яе гатуюць бульбянiкi, дранікі, камы, запяканкі, клёцкі, бульбяную бабку. З мясных страў найбольш вядомыя пячысты, мачанка, халадзец, смажанка, каўбасы. Шырока выкарыстоўваюцца ў беларускай кухні грыбы, лясныя ягады і травы, рачная рыба. Вострыя прыправы - часнок, перац, пятрушку - у Беларускай кухні выкарыстоўваюць абмежавана.

Шматвяковую, багатую і цікавую гісторыю мае Беларуская кухня.

Здаўна беларусы падтрымлівалі цесныя гаспадарча-эканамічныя і культурныя сувязі з рускімі, украінцамі, палякамі, летувісамі і латышамі. І цалкам заканамерна, што беларуская кухня аказала ўплыў на кухні суседніх народаў. У сваю чаргу кухні гэтых народаў у значнай меры ўздзейнічалі і на беларускую. Пра гэта сведчаць і агульныя назвы адных і тых жа страў, кулінарных вырабаў і напояў, прадметаў кухоннага начыння і посуду. Устаноўлена, напрыклад, што летувісы і латышы запазычылі беларускае слова «талакно» (спецыяльна прыгатаваная аўсяная мука), а беларусы - летувіскае слова «луста». Крупнік (суп з круп) мае агульную назву ў беларусаў, палякаў і летувісаў, а традыцыйная страва беларусаў верашчака папулярная і ў Летуве. Добра вядомая беларуская зацірка ў рускай, летувіскай, польскай і ўкраінскай кухнях. Аднолькавая назва посуду для падрыхтоўкі цеста і выпечкі хлеба - у летувісаў "déjà", у беларусаў - "дзяжа", у рускіх - "дежа", у ўкраінцаў - "діжа". І такіх прыкладаў з кулінарнай тэрміналогіі мноства. Кулінарнае мастацтва заўсёды было цесна звязана з побытам, культурай, звычаямі народа.

Беларусы, як і іншыя славянскія народы, здаўна займаліся земляробствам. Жыта, пшаніца, ячмень, авёс, грэчка, гарох - найстаражытныя культуры, вядомыя па матэрыялах археалагічных раскопак на тэрыторыі Беларусі і па старажытнарускіх летапісах. У паўсядзённым харчаванні беларусаў выкарыстоўваліся збожжавыя культуры і гародніна, якія гадуюцца на палях і агародах. Печаны жытні хлеб і іншыя вырабы з жытняй мукі на працягу многіх стагоддзяў займалі пануючае месца ў харчаванні насельніцтва.

У беларусаў з дзяцінства выхоўвалася да хлеба павага і беражлівасць. З ім ішлі на «радзіны», у сваты, на вяселле і іншыя падзеі. Хлебам-соллю сустракалі дарагіх гасцей.

Шмат прыказак і прымавак склалася ў народзе пра хлеб: «Хлеб над усiм пануе», «Хлеб - усяму галава».

Найбольш старажытны хлебны выраб ў славян - каравай. Ва ўсходніх славян ён адыгрываў важную ролю ў абрадах, узыходзячых яшчэ да паганства. У беларусаў каравай і да нашых дзён з'яўляецца абавязковым на вясельнай цырымоніі. Звычайна ён меў круглую форму, зверху быў упрыгожаны фігуркамі птушак, жывёл, чалавечкаў з цеста.

У старажытнабеларускіх актах згадваюцца «ладкi» (аладкі), якія выпякалі з «утарнага», г. зн. кіслага,  цеста. З прэснага цеста пяклі вугры, прэснакi. На Тураўшчыне, у глухім палескім краі, вугры пяклі з крутазамешанага цеста ў гарачым попеле. Аднак гэтага хлеба ў селяніна-бедняка не было ў паўсядзённым харчаванні нават восенню, калі, як казалі ў народзе, і верабей быў багатым.

Градовы хлеб, або градоўку, пяклі з непрасеянай мукi, паловы рыхтавалі з двух частак: адну - з жытняй, а другую - з ячменнай, грачанай або аўсянай мукі. Найбольш распаўсюджаным хлебам беднай сям'i, асабліва ў неўрадлівы год, была мякіна. Для яго прыгатавання бралі прасеяную грачаную, аўсяную або жытнюю мякіну і дадавалі трохі мукі. «3 мякінаю лёгка хадзіць, ды цяжка ногі валачыць», - казалі аб такім хлебе. Здаралася, што ў галодныя гады хлеб пяклі з жалудоў, кары, шчаўя, лебяды. «Не бяда яшчэ, што ў хлебе лебяда — тады бяда, калі хлеба няма». Асабліва цяжкім быў для беднякоў вясновы час, калі яны елі толькі бульбу, крапіву і шчаўе. У 20-30-я гады распаўсюджаны былі такія стравы, як талакно, жур (аўсяны кісель), крупнік, пячона (каша з проса, запраўленая унутраным тлушчам і запечаная), калатуха, помука (поліўка), верашчака (мясная страва). З жытнiмi і бульбянымі блінамі часта ўжывалі талчонае насенне лёну і канаплi, смажанае сала (шкваркі), агурочны і капусны расол.

Шырокі распаўсюд ў беларускай кулінарыі да 50-х гадоў XX стагоддзя мелі заменнікі хлебу: сачнi, драчоны, скавароднiкi. Іх рыхтавалі таксама з жытняй, ячменнай і зрэдку пшанічнай мукі. Скавароднiкi звычайна пяклі з кіслага цеста. Сачнi рабілі танчэй скавароднікаў, але таўшчэй, чым бліны. Для падрыхтоўкі сачней (тоўстых мучных бліноў) часта выкарыстоўвалі начынне: бульбу, яблыкі, вішні, слівы і г. д. Для драчон бралі сыраватку або свежае малако, а таксама хлебны, кляновы або бярозавы квас. Цеста рабілі больш вадкім, чым для хлеба. Вельмі часта драчоны пяклі прэснымі. Сяляне бралі іх з сабой на лясныя працы, на касьбу, у дарогу. З лепшых гатункаў пшанічнай мукі рабілі клёцкі, зацiрку, кулеш, лапшу, налiснiкi, з крупяных — крупнiк, панцак, гушчу; з квашанага цеста рабілі пірагі (з грыбамі, капустай, яйкамі, ягадамі і інш.), пампушкі.

Асабліва разнастайныя ў Беларусі стравы з бульбы, якую да гэтага часу называюць другім хлебам. Бульбяная бабка, камы, дранікі, калдуны...

У старабеларускіх крыніцах часта згадваюцца розныя расліны, якія выкарыстоўваліся ў якасці запраў: пастарнак, мята, пятрушка, кмен, укроп, хрэн, мак і інш. Шляхта і гараджане шырока ўжывалі ў ежу розныя вострыя прыправы: перац, гарчыцу, імбір, карыцу, лаўровы ліст, кардамон, шафран.

Шмат вострых прыпраў завозілі ў Беларусь праз Польшчу.

У якасці заправы да мучных, крупяных і страў з агародніны шырока выкарыстоўвалася ільняное масла («Алея»), канаплянае малако (з расцёртага насення канаплi), сушаныя грыбы. Алея і грыбы ўваходзілі ў склад ежы падчас пастоў. Археалагічныя дадзеныя сведчаць аб шырокім ўжыванні ў ежу мясных прадуктаў і абвяргаюць сцвярджэннi некаторых навукоўцаў, што славяне аж да X ст. н. э. былі вегетарыянцамі. Здаўна найбольш ужывальным у беларусаў было свіное мяса. Гэта пацвярджаецца археалагічнымi раскопкамi і пазнейшымі этнаграфічнымі матэрыяламі (XIX ст.). Акрамя свініны ў ежу ішла бараніна, радзей мяса буйной рагатай жывёлы і хатняй птушкі. Пэўную колькасць мяса здабывалася на паляванні. У беларускіх лясах вадзілася шмат звяроў, мяса якіх лічылася ласункам на княжых балах. На сялянскiм стале каўбасы, вяндліна і іншыя мясныя прадукты з'яўляліся толькі ў час святаў і сямейных урачыстасцяў. У паўсядзённым харчаванні мяса служыла толькі «прыправай» да агародніны і крупяных страў. Удзельная вага мясных прадуктаў у харчаванні сялянскага насельніцтва была значна ніжэй у параўнанні з расліннымі. З мясных страў рыхтавалі ў сёлах пячысты, вантрабянку, паляндвіцу, каўбасу сялянскую.

З глыбокай старажытнасці каровіна малако, тварожны сыр з'яўляліся любiмай ежай славянскіх народаў.

Ва ўсходніх славян тварожны сыр быў абрадавых стравай. У даўнія часы яго прыносілі ў ахвяру паганскім багам. Алею і смятану падавалі з аладкамі, дранікамi, бабкай. З тварагу рабілі сыр, сырнiцу. У харчаванні ўсіх саслоўяў феадальнага грамадства, асабліва ў час пастоў, шырока выкарыстоўвалі рыбу. У рэках і азёрах яна была ў багацці. Рыбу ўжывалі ў ежу, нарыхтоўвалі празапас (вялiлi, сушылі, радзей салілі).

Мноства страў рыхтавалі з гародніны: халаднік, капусту, грыжанку (з бручкі). Гародніну ўжывалі сырымі, дадавалі ў іншыя стравы. Капусту, агуркі, буракі квасілі і салілі.

У вялікай пашане ў беларусаў былі грыбы - свежыя, сушоныя, салёныя, марынаваныя, а таксама лясныя ягады - чарніца, суніца, брусніка, маліна і інш. Садавіну і ягады сушылі, мачылі, з іх рыхтавалі разнастайныя напоі - бярозавік, медуху, кляновік, збіцень. Сярод вегетарыянскіх страў найбольш распаўсюджанымі былі кулага з чарніцы з прымешкай пшанічнай мукі і цукру, саладуха - каша з жытняй або пшанічнай мукі і соладу.

З глыбокай старажытнасці славянскія народы рыхтавалі напоі з мёду. У Старажытнай Русі мядовы напой быў звычайным пачастункам на вяселлях, на балах баяраў і князёў. На вялікакняскім стале мёд лічыўся абавязковым напоем. Найбольш просты і старажытны спосаб падрыхтоўкі мядовага напою - перавар мёду з вадой, які злівалі ў бочкі і пакідалі брадзiць на працягу некалькіх тыдняў. Рыхтавалі мёд таксама з даданнем розных траў : шалфея, зверабоя, лаўровага ліста. У Старажытнай Русі мёд настойвалі на струкавым перцы - «мёд праны». У старабеларускіх актах згадваецца мёд «прэсны», які рыхтавалі з даданнем хмеля. Мед ў Беларусі варылі паўсюдна.

У паўсядзённым побыце ўсіх саслоўяў паўсюдна ужываўся квас. У Беларусі, як і ў Старажытнай Русі, квас рыхтавалі з хлеба жытняга, жытняй (часам ячменнай, аўсянай, пшанічнай) мукі і соладу жытняга і ячменнага.

Вельмі многія звычаі, абрады беларускага народа, асабліва ў паслярэвалюцыйныя час, былі звязаны з падрыхтоўкай спецыяльных абрадавых кулінарных вырабаў, страў і напояў. Са шматлікіх нацыянальных беларускіх абрадаў вылучаюцца вясельныя, радзінныя і памінальныя. Адной сям'і, вядома, нялёгка было прыгатаваць стол для запрошаных. Таму сваякі, а таксама госці, па ўсталяваўшайся з даўніх часоў народнай традыцыі, бяруць з сабой хлеб, загорнуты ў прыгожы, вышыты нацыянальным арнаментам ручнік, а гэтак жа халодныя закускі, розныя кулінарныя вырабы (напрыклад, пячысты - адварныя, тушаныя або смажаныя тушкі парася, птушкі або вялікія кавалкі свініны). На стале былі і такія традыцыйныя стравы, як яешня-калатуха, налiснiкi, клiнковы сыр, квас. Самы багаты - вясельны стол. У канцы ўрачыстай трапезы звычайна падаюць каравай - знак матэрыяльнага дастатку.

Цікава нагадаць пра застольныя традыцыi, якія існавалі з даўніх часоў. У кожнай сям'і прытрымліваліся не толькі пэўнага рэжыму ў хатнім харчаванні, але і перш за ўсё адпрацаванага стагоддзямі этыкету.

Малодшыя члены сям'і ніколі не садзіліся за абедзенны стол раней старэйшых. Падчас ежы не было чуваць прыхлебаў, прычмокаў. Гутарак за сталом звычайна не вялі. «Як ем - i глух i нем» - такую ​​вялікую ісціну нярэдка паўтараў гаспадар хаты ў навучанне малодшым.

Беларусам заўсёды былі ўласцівы акуратнасць і гасціннасць.

Абагульненне вопыту народнай кухні дазваляе захоўваць і развіваць лепшыя традыцыі падрыхтоўкі нацыянальных страў, кулінарных вырабаў і напояў.